ΠΑΙΔΙΚΆ ΠΡΆΓΜΑΤΑ;

Όταν μιλάμε για εκφοβισμό στο σχολείο, πολλοί άνθρωποι, τόσο οι εκπαιδευτικοί, όσο και οι αρχές και οι οικογένειες, πιστεύουν ότι αυτές οι ενέργειες είναι απλώς παιδαριώδης συμπεριφορά. Αλλά όχι, αυτό δεν είναι αλήθεια. Πρόκειται για συμπεριφορές που μπορούν να καταστρέψουν εντελώς το άτομο που τις υφίσταται, αφήνοντάς το εντελώς ανυπεράσπιστο, απάνθρωπο, κατεστραμμένο και καταπατημένο στην αξιοπρέπειά του ως ανθρώπινο ον. 

Είναι απαραίτητο να καταστεί σαφές ότι, όταν μιλάμε για εκφοβισμό και διαδικτυακό εκφοβισμό στο σχολικό περιβάλλον, έχουμε να κάνουμε με μια ενέργεια που παραβιάζει το πιο απόλυτο δικαίωμα όλων, το οποίο είναι το δικαίωμα να μην υφίσταται κανείς βασανισμό και ταπείνωση, είτε σωματική είτε συναισθηματική, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες και, κατά συνέπεια, η εξάλειψή του αποτελεί ευθύνη της κοινωνίας στο σύνολό της. 

Οι συνέπειες του εκφοβισμού είναι εξαιρετικά σκληρές για το θύμα. Το άγχος, η κατάθλιψη, η συνεχής θλίψη, η προσωπική δυσαρέσκεια ή η σχολική αποτυχία είναι συχνές, καθώς και η έντονη συναισθηματική βλάβη που μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές της προσωπικότητας και, στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, σε σοβαρό κίνδυνο για τη σωματική ακεραιότητα και την ίδια τη ζωή μέσω αυτοτραυματισμών και απόπειρας αυτοκτονίας. 

Μερικές φορές, τα πιο ορατά χαρακτηριστικά στα θύματα εκφοβισμού είναι δύσκολο να εντοπιστούν, αλλά υπάρχουν ορισμένοι δείκτες που μας επιτρέπουν να αναγνωρίσουμε μια πιθανή περίπτωση εκφοβισμού. Η έλλειψη αυτονομίας στη λήψη αποφάσεων, η χαμηλή προσωπική αυτοεκτίμηση σε συνδυασμό με την έντονη συναισθηματική εξάρτηση από τον οικογενειακό πυρήνα, καθώς και η απομόνωση από την υπόλοιπη ομάδα συνομηλίκων, είναι συνήθως μερικά από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των περιπτώσεων εκφοβισμού στην αρχική φάση. Σε αυτά τα χαρακτηριστικά θα πρέπει να προστεθεί η έλλειψη συμμετοχής σε εξωσχολικές δραστηριότητες, οι αδικαιολόγητες απουσίες από το σχολείο ή η ξαφνική έλλειψη συγκέντρωσης και ακαδημαϊκών επιδόσεων στις περιπτώσεις που οι καταστάσεις εκφοβισμού είναι πιο έντονες και διαρκούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Τέλος, στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, σαφείς ενδείξεις είναι οι αλλαγές στη συμπεριφορά και η διασπαστική συμπεριφορά, όπως το κλάμα, ο θυμός, ακόμη και η ευφορία, μαζί με εμφανή σημάδια σωματικών τραυματισμών, αλλά και η κατανάλωση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών σε μια προσπάθεια να ξεφύγουν από την πραγματικότητα που υφίστανται. 

Και πώς εκδηλώνεται ο εκφοβισμός; Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορεί να εκδηλωθεί ο εκφοβισμός. Ορισμένες περνούν απαρατήρητες στα αρχικά στάδια και άλλες είναι εξαιρετικά σοβαρές, ειδικά στις περιπτώσεις όπου οι καταστάσεις εκφοβισμού παρατείνονται με την πάροδο του χρόνου. Έτσι, πέρα από τις πράξεις αποκλεισμού ή περιθωριοποίησης εκτός της ομάδας συνομηλίκων στα αρχικά στάδια, υπάρχουν λεκτικές επιθέσεις, πράξεις ταπείνωσης, πράξεις εκφοβισμού και απειλές, άμεσες (αλλά και έμμεσες) σωματικές επιθέσεις, επιθέσεις κατά της σεξουαλικής ελευθερίας και του σεξουαλικού προσανατολισμού, σεξουαλικές επιθέσεις και, τέλος, στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, βίαιος θάνατος στα χέρια των επιτιθέμενων ή παρακίνηση του θύματος να αυτοκτονήσει. 

Τα τελευταία χρόνια, εκτός από τον εκφοβισμό στα σχολεία, έχουν αυξηθεί οι περιπτώσεις εκφοβισμού στον κυβερνοχώρο μέσω των κοινωνικών δικτύων. Έτσι, αν και τα υπάρχοντα δεδομένα είναι περιορισμένα, μια έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που δημοσιεύθηκε το 2020 έδειξε ότι το 44% των παιδιών έχουν πέσει κάποια στιγμή θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού. Ο εξευτελισμός και η πλαστοπροσωπία σε κοινωνικά δίκτυα και ιστότοπους είναι συνήθως οι πιο συχνές συμπεριφορές, μαζί με χειραγώγηση και φάρσες σχετικά με τη ζωή των ενδιαφερόμενων αγοριών και κοριτσιών.  Κατά τη διάρκεια των μηνών περιορισμού λόγω της πανδημίας COVID-19, το φαινόμενο αυτό αυξήθηκε σημαντικά σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Ως εκ τούτου, σύμφωνα με πηγές της UNICEF, το ένα τρίτο των παιδιών παγκοσμίως φέρεται να έχει πέσει θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού.

Ωστόσο, μια από τις δυσκολίες στον εντοπισμό αυτών των χαρακτηριστικών είναι ότι δεν ακολουθούν απαραίτητα μια σειρά, αλλά μπορεί να εκδηλώνονται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση. Για το λόγο αυτό, η κατάρτιση των εκπαιδευτικών είναι απαραίτητη για τον εντοπισμό περιπτώσεων εκφοβισμού και διαδικτυακού εκφοβισμού. Πολύ συχνά, αυτή η έλλειψη κατάρτισης σημαίνει ότι ιδιαίτερα δραματικές περιπτώσεις περνούν απαρατήρητες και αποκαλύπτονται μόνο όταν είναι πολύ αργά. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό όλα τα σχολεία να διεξάγουν τακτικά εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οι οποίες απευθύνονται επίσης στις οικογένειες και στο διδακτικό προσωπικό, ώστε να μπορούν να αναγνωρίζουν τις περιπτώσεις εκφοβισμού και διαδικτυακού εκφοβισμού και, ταυτόχρονα, να συμβάλλουν στη βελτίωση των επιπέδων ενσυναίσθησης των μαθητών. Πέρα από το καθήκον της μετάδοσης γνώσεων, τα εκπαιδευτικά κέντρα έχουν επίσης την υποχρέωση να καταπολεμήσουν τον εκφοβισμό, διότι, σε αντίθετη περίπτωση, πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους εάν δεν εκπληρώσουν ή παραμελήσουν τον ρόλο τους ως εγγυητές των δικαιωμάτων των μαθητών τους στη σωματική και ηθική ακεραιότητα απέναντι σε κάθε μορφή επιθετικότητας.

Επομένως, δεν είναι «παιδικά πράγματα», δεν είναι «απλά ένα αστείο», δεν είναι αστεία και, φυσικά, δεν είναι σωστά. Είναι μια μορφή ταπείνωσης, είναι μια μορφή βασανιστηρίων, είναι ένα ΈΓΚΛΗΜΑ. Η μόνη διαφορά είναι ότι εμπλέκονται ανήλικοι, αλλά αν οι ίδιες συμπεριφορές πραγματοποιούνται από ενήλικες, θα είχαμε να κάνουμε με εγκλήματα κατά της ηθικής ακεραιότητας ή, στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, με εγκλήματα κατά των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών, ευρύτερα γνωστά ως ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΜΙΣΟΥΣ. Επομένως, είναι απαραίτητο να εργαστούμε για την εξάλειψή τους τόσο μέσα όσο και έξω από την τάξη. 

Είναι απαραίτητο να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε από το σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας και, κατ’ επέκταση, από το σύνολο της κοινωνίας. Ο λόγος είναι απλός: μόνο με την εκπαίδευση στο σεβασμό και τη συνύπαρξη θα μπορέσουμε να επιτύχουμε αίθουσες διδασκαλίας και μια κοινωνία χωρίς εκφοβισμό και διαδικτυακό εκφοβισμό.

Ας μην ξεχνάμε ότι ο εκφοβισμός και ο διαδικτυακός εκφοβισμός θίγουν άμεσα τα ανθρώπινα δικαιώματα των αγοριών και των κοριτσιών που τον υφίστανται καθημερινά, στερώντας τους την αξιοπρέπειά τους και προκαλώντας τους σοβαρές βλάβες που είναι δύσκολο να προβλεφθούν και να ποσοτικοποιηθούν. 

Σας παρακαλώ, ας μην μείνουμε ποτέ απαθείς ή ας μην κάνουμε τα στραβά μάτια. 

Ας σπάσουμε πάντα την αλυσίδα της σιωπής.

Όχι άλλος πόνος, όχι άλλα βάσανα. 

Όχι πια εκφοβισμός.